26 красавіка споўніцца 39 гадоў з моманту самай маштабнай тэхнагеннай катастрофы XX стагоддзя — аварыі на Чарнобыльскай атамнай электрастанцыі. Гэтая трагедыя прайшла чорнай хваляй па Украіне, Літве, Польшчы і шмат якіх еўрапейскіх краінах. Беларусь стала краінай з найбольш забруджанай тэрыторыяй (23%) і, як вынік, з найцяжэйшымі наступствамі. Для нашай краіны Чарнобыль — гэта не проста тэхнагенная аварыя, але нацыянальны боль: забруджаная зямля, атручаныя вада і паветра, страчанае здароўе, хворыя дзеці — усё гэта стала часткай беларускай рэальнасці. Гэтая катастрофа застанецца з намі на сотні тысяч гадоў — пакуль не распадуцца ўсе таксічныя радыенукліды.
У гэты жалобны і цяжкі дзень беларусы і беларускі па ўсім свеце праводзяць мітынгі-шэсці пад назвай «Чарнобыльскі шлях», каб ушанаваць памяць аб ахвярах гэтай катастрофы. Гэтую акцыю шмат гадоў запар праводзілі ў Менску прадстаўнікі грамадзянскай супольнасці, нягледзячы на перашкоды з боку таталітарнага рэжыму.
Таталітарны СССР спрыяў таму, што чарнобыльская катастрофа стала магчымай. Дыктатура Лукашэнкі працягвае рабіць так, каб павялічыць наступствы Чарнобыля, а менавіта:
— замоўчвае факты і памяншае рызыкі;
— уводзіць у гаспадарчы абарот забруджаныя землі;
— пакідае пацярпелых і хворых без сацыяльных ільготаў;
— рэпрэсуе навукоўцаў, актывістаў і арганізацыі, якія даносяць праўду пра Чарнобыль; шмат якія з экаабаронцаў прайшлі праз турмы або працягваюць там знаходзіцца;
— прасоўвае небяспечныя расейскія ядзерныя тэхналогіі ў Беларусь і пад бок сваім суседзям: ядзерную зброю і астравецкую АЭС, якая будавалася са шматлікімі адступленнямі ад еўрапейскіх стандартаў бяспекі і парушэннямі заканадаўства, непразрыста і недэмакратычна;
— вядзе гаворку пра другую АЭС, у той час калі першая палову тэрміну прастойвае, а яе энергія не патрэбная энергасістэме.
Ядзерныя катастрофы адбываюцца не толькі ва аўтарытарных краінах, ад іх не застрахаваныя і дэмакратыі. Мы ведаем гэта на прыкладзе Фукусімы. Больш за тое, дэмакратычныя краіны таксама могуць дэманстраваць тэндэнцыі да аўтарытарызму — і такія прыклады мы назіралі на працягу апошняга дзесяцігоддзя.
Дэмакратычныя краіны з АЭС могуць зрабіцца аб’ектамі ядзернага тэрору і ваеннага захопу, як мы бачылі гэта на прыкладзе расейскай агрэсіі супраць Украіны і атак на той жа Чарнобыль і Запарожскую АЭС у 2022 і 2025 гадах.
У той самы час міжнародная дэмакратычная супольнасць і МАГАТЭ паказалі сваю неэфектыўнасць у вырашэнні праблем ядзернага шантажу ды ваенных атак на АЭС, а таксама ліквідацыі наступстваў атамных катастрофаў.
На вялікі жаль, урокі Чарнобыля не пачутыя да сёння і краіны не толькі не адмаўляюцца ад атамнай энергетыкі, але прадстаўляюць яе спрыяльнай для клімату і ўмоўна зялёнай, абгрунтоўваючы гэта разлікамі, дзе не ўлічаныя тэхналагічныя рэаліі ды звязаныя з імі рызыкі і поўны атамны паліўны цыкл. Праблема адпрацаванага ядзернага паліва, якое, паводле інфармацыі МАГАТЭ, таксічнае на працягу мільёна гадоў, застаецца нявырашанай.
Парк АЭС, што знаходзяцца ў працы, старэе, але пры наяўнасці таннейшых даступных тэхналогій электрагенерацыі, сярод якіх аднаўляльныя, шэраг краін падаўжае тэрміны эксплуатацыі станцый і спрабуе перазапусціць ужо спыненыя, што стварае высокія рызыкі бяспецы.
Ядзерныя матэрыялы распаўсюджваюцца ў свеце, а пагроза ядзернага канфлікту ўзрастае.
У гэты дзень мы звяртаемся да ўладаў Беларусі з наступнымі патрабаваннямі:
- спыніць і вывесці з эксплуатацыі астравецкую АЭС як небяспечную і непатрэбную;
- вярнуць Беларусь да бяз’ядзернага, нейтральнага статусу;
- вывесці з гаспадарчага абароту тэрыторыі, забруджаныя ў выніку чарнобыльскай радыяцыйнай катастрофы;
- аднавіць сацыяльную падтрымку людзей, пацярпелых ад наступстваў чарнобыльскай радыяцыйнай катастрофы;
- аднавіць падтрымку навуковых даследаванняў наступстваў чарнобыльскай катастрофы, а таксама супрацоўніцтва з сусветнай навуковай супольнасцю з гэтай мэтай;
- вызваліць экалагічных актывістаў і іншых палітычных зняволеных, у тым ліку ўдзельнікаў антыядзернага руху;
- падтрымаць пераход Беларусі да ўстойлівай энергетыкі (у першую чаргу аднаўляльных, дэцэнтралізаваных крыніц).
Мы заклікаем міжнародную супольнасць:
- кваліфікаваць размяшчэнне ядзернай зброі ў Беларусі як парушэнне прынцыпаў калектыўнай бяспекі;
- адмовіцца ад уключэння ядзернай энергетыкі ў зялёны парадак дня (у ESG і механізмах кліматычнага фінансавання);
- аддаваць перавагу сродкам і стратэгіям канвенцыйнага стрымлівання перад ядзернай зброяй;
- забараніць гандаль уранам і атамнымі тэхналогіямі з краінамі-агрэсарамі (Расейскай Федэрацыяй);
- садзейнічаць недапушчэнню мілітарызацыі атамных аб’ектаў праз развіццё міжнародных прававых механізмаў і кансалідаваныя практычныя дзеянні міжнароднай супольнасці;
- ушанаваць памяць ахвяр аварыі на ЧАЭС і працягнуць падтрымку ліквідатараў і пацярпелых;
- праявіць салідарнасць з украінскім народам, які зазнаў ядзерную пагрозу падчас ваеннай агрэсіі.
Мы звяртаемся і да краін-удзельніц МАГАТЭ з прапановай перагледзець асноўныя прыярытэты дзейнасці арганізацыі і паставіць на першае месца бяспеку людзей, а не камерцыйныя інтарэсы ўласнікаў ці інтарэсы асобных дзяржаў. Мы заклікаем таксама сур’ёзна паставіцца да рызыкаў, якія нясе выкарыстанне і распаўсюд ядзерных тэхналогій. З гэтай мэтай мы заклікаем МАГАТЭ перагледзець асноўныя механізмы і пратаколы гарантый такім чынам, каб арганізацыя, якая прасоўвае атамны рэнесанс, узяла на сябе юрыдычную і фінансавую адказнасць за магчымыя наступствы ядзерных аварый і актаў ядзернага тэрору.
Рэзалюцыю прынялі: Экадом, Зялёная сетка, Беларуская нацыянальная платформа Форуму грамадзянскай супольнасці Ўсходняга партнёрства, «Дапамога», Рух Салідарнасці «Разам», Беларуская Асацыяцыя Палітвязьняў «ДА ВОЛІ», «Народная Грамада», Аб’яднаная грамадзянская партыя, «Наш Дом», Аб’яднанне беларускіх палітвязняў «RE:Belarus» пры падтрымцы Аб’яднанага пераходнага кабінета Беларусі, Офіса Святланы Ціханоўскай.
26 красавіка 2025 года
